काठमाडौं । नेपालमा भदौ २३ गतेदेखि सुरु भएको जेन–जी आन्दोलनले देशलाई तहसनहस बनाएको नेपाली सेनाले स्पष्ट गरेको छ । सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धविरुद्ध सुरु भएको यो आन्दोलनले हिंसात्मक रूप लिँदा सत्तारुढ दलहरूको सरकार ढल्यो, प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली हेलिकप्टर चढेर भागे, र नेपाली सेनाले शान्ति सुरक्षा कायम गर्न देशव्यापी निषेधाज्ञा र कर्फ्यू जारी गर्नुपर्‍यो। आन्दोलनको एक महिनापछि नेपाली सेनाले शुक्रबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा यसको पूर्ण विवरण सार्वजनिक गरेको छ। यसमा सबैभन्दा चर्को तथ्यांक हो – ६१ जना भीआईपी को हवाई उद्धार र त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा जिलेटिन बोकेको समूहलाई रोकेको दाबी गरेको छ । सेनाका अनुसार, यो आन्दोलनले ७६ जनाको ज्यान लिँदा ९ सय ७८ हतियार लुटिए, १५ हजार ५ सय ८८ कैदी फरार भए, र ६ सय ८८ सरकारी कार्यालयमा क्षति पुग्यो।
यो आन्दोलनले नेपालको राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक संरचनालाई गहिरो चोट पुर्‍यायो। जेन–जी पुस्ताले भ्रष्टाचार, ‘नेपो बेबी’ संस्कृति र सुशासनको माग राख्दा सुरु भएको प्रदर्शनले अन्ततः ओलीको सरकार ढालिदियो। तर हिंसाले जनधनको ठूलो क्षति गर्‍यो। नेपाली सेनाले यो घटनाक्रमलाई ुघुसपैठिएका तत्वहरूको कार्यु भनेर वर्णन गर्दै आफ्नो भूमिकालाई ‘राष्ट्रिय एकताको रक्षा’ भनेको छ। पत्रकार सम्मेलनमा सेनाका युद्धकार्य निर्देशक अनुपजंग थापा र सहायक रथी मनोज थापा ले यी तथ्यांकहरू प्रस्तुत गरे।
६१ भीआइपीको हवाई उद्धारः शीर्ष नेताहरूको भाग्ने कथा

सेनाका अनुसार, भदौ २३ र २४ गतेको आन्दोलनका क्रममा ६१ जना भीआईपीको हवाई उद्धार गरिएको स्पष्ट गरेको छ । यसमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली, नेपाली कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमाल दाहाल प्रचण्ड, राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल लगायतका शीर्ष नेताहरू, मन्त्रीहरू, तिनका परिवारका सदस्यहरू र अन्य उच्च पदाधिकारीहरू समेत रहेका छन् । सेनाले भदौ २४ को तोडफोड र आगोको सामना गर्दै यिनीहरूलाई सुरक्षित स्थान (सैनिक ब्यारेकहरू र अन्य गोप्य ठाउँहरू) तर्फ हेलिकप्टरबाट लगेको थियो।
‘हाम्रो प्राथमिकता जनधनको सुरक्षा र राष्ट्रिय एकता थियो,’ युद्धकार्य निर्देशक थापाले भने, ‘सेनाले घातक शक्ति प्रयोग नगरेको भन्ने सुन्नमा आएका छन्, तर हामीले केवल आवश्यकता अनुसार न्यूनतम बल प्रयोग गरेका थियौं।’ यसबाहेक, नेपाल प्रहरीका २३ कर्मचारीको पनि हवाई उद्धार गरिएको थियो, भने जमिनबाट १२९ जनालाई उद्धार गरिएको सेनाले जनाएको छ।
यो उद्धार अभियानले आन्दोलनको तीव्रताको चित्रण गर्छ। जेन–जी प्रदर्शनकारीहरूले सत्ताधारी नेताहरूलाई ‘भाग्न नदिने’ नारा लगाउँदा सेनाले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थललाई तत्काल बन्द गरी नियन्त्रणमा लिएको थियो। अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरू पोखरा डाइभर्ट वा रद्द भएका थिए। आन्दोलनको मुख्य आयोजक ‘हामी नेपाल’ का प्रतिनिधिहरूले पनि यो घटनालाई ‘घुसपैठिएका तत्वहरूको कार्य’ भनेर अस्वीकार गरेका छन्।
विमानस्थलमा जिलेटिन समूह रोकेको दाबीः अन्तर्राष्ट्रिय छवि बचाइयो
सेनाको सबैभन्दा ठूलो दाबी छ – त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा आक्रमण गर्ने उद्देश्यसहित जिलेटिन (विस्फोटक पदार्थ) बोकेको समूहलाई रोकेकोथियो । सहायक रथी मनोज थापाले पत्रकार सम्मेलनमा भने, ‘विमानस्थल आक्रमण गर्ने उद्देश्यसहित जिलेटिन लिएर आएकाहरूलाई हामीले रोक्यौं। विमानस्थल बन्द भएको भए अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै नेपालको छवि धुमिल हुने थियो।’ यो घटनाले आन्दोलनमा बाह्य शक्तिको संलग्नताको शंका बढाएको छ, जसलाई सेनाले ‘घुसपैठ’ भनेर चित्रण गरेको छ।

नेपाली सेनाले २३ र २४ भदौमा भएको जेन‍-जी आन्दोलनको क्रममा मृत्यु भएकामध्ये २२ जना मात्रै प्रदर्शनकारी भएको जनाएको छ।

सेनाको शुक्रबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा युद्ध कार्य विभागका प्रमुख उपरथी अनुपजंग थापाले तथ्यांक प्रस्तुत गर्दै आन्दोलनको क्रममा २२ प्रदर्शनकारीको ज्यान गएको बताएका हुन्।

आन्दोलनको कारण ७६ जनाको मृत्यु भएको र तीमध्ये २२ प्रदर्शनकारी, तीन प्रहरी, १० कैदी र अन्य ४१ रहेको उपरथी थापाको भनाइ छ।

जेन‍-जी पुस्ताका युवा, किशोर विद्यार्थीहरूले आह्वान गरेको प्रदर्शनमा प्रहरकिो गोली लागेर २३ भदौमा नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा १९ र सुनसरीको इटहरीमा दुईजनाको मृत्यु भएको थियो।
क्षतिको भयावह तस्वीरः ७६ को मृत्यु, हतियार लुट, कैदी फरार

आन्दोलनबाट उत्पन्न परिस्थितिमा भएको क्षतिको आधिकारिक तथ्यांकले देशको अस्थिरतालाई उजागर गर्छ।

सेनाका अनुसारःकुल ७६ जनाको ज्यान गुम्यो, यसमा २२ प्रदर्शनकारी, ३ प्रहरी, १० कैदी र अन्य ४१ जना (नागरिक र अन्य) समेत रहेका छन्। आन्दोलनको सुरुवाती चरणमा शान्तिपूर्ण रहे पनि, भदौ २४ को हिंसाले यो संख्यालाई बढायो। सरकारले आन्दोलनमा मारिएकाहरुलाई शहीद घोषित गर्दै उनीहरुलाई १० लाख राहत दिने घोषणा गरेको छ।
९ सय ७८ हातहतियार लुटिएका मध्ये ५ सय ८६ मात्र बरामद भएका छन् । यो संख्याले सुरक्षा संयन्त्रको कमजोरी देखाउँछ।
कैदी फरारः १५ हजार ५ सय ८८ कैदीबन्दी फरार भए, जसमध्ये ८ हजार ७ सय ९९ पक्राउ भए। यो आन्दोलनको सबैभन्दा ठूलो चुनौती बनेको छ, जसले अपराध वृद्धि भएको छ।
भौतिक क्षतिः ६ सय ८८ सरकारी कार्यालय मा क्षति पुग्यो। यसमा ३ सय ७ प्रहरी कार्यालय, २ सय ५९ निजी निवास, १ सय ९८ राजनीतिक दलका कार्यालय र १ सय २८ व्यापारिक प्रतिष्ठान रहेका छन् । सिंहदरबार, सर्वोच्च अदालत, राष्ट्रपति निवास र बालुवाटार जस्ता महत्वपूर्ण स्थानहरूमा आगो र तोडफोड भएको थियो।

सेनाको भूमिका र भविष्यको चिन्ता
पत्रकार सम्मेलनमा सेनाले आफ्नो भूमिकालाई ‘रक्षात्मक’ भनेर बचाउ गरेको छ। युद्धकार्य निर्देशक थापाले भने, ‘हामीले घातक शक्ति प्रयोग गरेनौं, केवल जनधन र राष्ट्रिय एकताको रक्षा गर्‍यौं।’ आन्दोलनपछि सेनाले देशव्यापी कर्फ्यू जारी गरी स्थिति नियन्त्रणमा ल्याएको थियो। आन्दोलनका आयोजकहरूले ‘घुसपैठ’ लाई अस्वीकार गर्दै शान्तिपूर्ण संघर्ष जारी राख्ने बताएका छन्।
यो घटनाले नेपालको युवा पुस्ताको असन्तुष्टि उजागर गरेको छ। जेन(जी आन्दोलनले भ्रष्टाचार र ‘नेपो बेबी’ संस्कृतिविरुद्ध आवाज उठाए पनि, हिंसाले आन्दोलनको उपलब्धि कमजोर बनायो। अन्तरिम सरकारको नेतृत्वमा रहेका पूर्वप्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्कीले चुनावको तयारीलाई तीव्र बनाएकी छन्। फागुन २१ सम्मको चुनावले यो संकटलाई समाधान गर्न सक्छ कि सक्दैन, त्यो हेर्न बाँकी छ।